Deel 10

Feuilleton febr. 2024 nr 10

Johnny Koning/Hoekman

Zo vrij als een vogel

'Toen en nu'

Nog eens goed om te weten

In 1900 waren er 5 miljoen mensen, in 1950 waren het er 10 miljoen en het zijn er nu 18 miljoen in Nerderlandje. In 2040 zullen er ongeveer 21 miljoen mensen zijn. De bevolking zal groeien, maar Nederland zal niet groter worden. Hoe meer mensen er zijn, hoe meer kinderen ze krijgen, hoe meer voedsel ze produceren en hoe meer auto's en machines er komen.

In 1970 hadden we een kleine metalen afvalemmer genaamd asbak en nu anno 2023 hebben we 3 grote kliko's. De vader van mijn vroegere muziekkameraadje had een groot gat achter het huis gegraven waarin de poepemmer en het ander organisch afval werd gedumpt. Nadat het gat vol was, gooide hij er grond over en kreeg een jaar later hele grote preien. Dit is toch een fantastisch idee die we nu weer kunnen gebruiken, want wij betalen nu per kilo voor het weghalen en verwerken van ons afval, wat weer slecht is voor ons milieu. Ons afval bestaat ook nog eens voor een groot deel uit onzinnige materialen uit China.

Familie Ottens de groenteboer, op de achtergrond meestershuis.

Toen...

Vroeger had je meer contact met de mensen, mede door de dagelijkse benodigdheden, alles was dicht in de buurt: dokter, school, kerk, winkel, café enz.
Men ging te voet of op de fiets, als je naar de stad moest nam je de bus. Wij als kinderen zaten met een schriftje langs de kant van de weg de nummerborden te noteren van de auto's die langs kwamen, het waren er hooguit 15 tot 20 op een dag.
Men ging toen zonder auto, toch ook vrolijk door het leven en je kon overal in de wereld komen met bus, boot of trein.

Je had voor ieder dingetje een aparte winkel in het dorp zoals viswinkel, tabakswinkel en ga zo maar door en nog belangrijker de mensen die bij de deur kwamen zoals bakker, melkboer, groenteman...en de negotie met garen en knopen. Deze mensen namen ook nog de tijd om het dorpsnieuws rond te bazuinen en niet vergeten, de venters gingen ook over het wel en wee van de klanten. Het kwam, maar zelden voor dat er iemand 3 weken dood in huis lag of de maag aan één kant hadden hangen.

Eltje Hinzen de visboer...riep door de straat...Genoat...

Siemen Eling aan het werk bij sloperij Wind aan de Achterweg

Jan (de) Roos door de straat

De laatste wandelende zanger door dorp en stad

Wiegman de dorps-omroeper

Hoe is het nu...

Even het mobieltje erbij, even contact via de media met je 1250 vrienden. Je komt te weten via het apparaatje dat je buurvrouw vier weken geleden al veranderd is in as en op het kerkhof is gaan wonen in een potje.
Je moet je aanmelden via je mobieltje om een tijd af te spreken bij het gemeentehuis of dokter. Op dat moment meld je je aan door op een apparaat te tikken, die alles al over je weet. Het ding vertelt je, als je tenminste kunt lezen, waar en wat je moet doen en als beloning krijg je een bonnetje dat vertelt dat je moet wachten.

Nieuw...van de laatste jaren...
Je kunt je boodschappen of warm eten bestellen via je mobieltje en het wordt thuis gebracht. De zelfbediening vraagt bij ons in het dorp ongeveer €6,50 voor het brengen. Dat was vroeger toch wel even anders als de bakker, groenteboer of wie dan ook voor de deur stond. Ik moest vorig jaar € 90,- voorrijkosten betalen voor een veearts die nota bene op de elektrische fiets kwam. Volgens mij kan hij elke maand wel een nieuwe aanschaffen.

De huidige wegen zijn voorzien van bobbeltjes die ervoor moeten zorgen dat je niet te hard rijdt. Vroeger hadden we de onverharde wegen die uit zichzelf al bobbeltjes hadden en je kon op de hele afstand niet hard rijden. Als we dat zo hadden gelaten had de regering nu geen tekorten gehad en wij nog zingen “Hoe rij die Boere.' Trouwens over zingen gesproken in deze multi culturele samenleving kun je het Wilhelmus wel overboord gooien, met al dat Duitse bloed in de tekst.

Thuis voor de buis is het huidige normaal, natuurlijk met de afstandsbediening of een TV die op spraak reageert. Ik zag op een filmpje, dat mijn kleindochter stilletjes had gemaakt, dat mijn schoondochter een kwartier lang tegen de TV riep ... Alexia...

Transportbedrijf Godlieb aan het Borgshof

De beweging

Voor de nodige beweging, want dat heeft zo langzamerhand eenieder wel door, heb je een sportfiets zonder wielen in een kamer apart waar je kunt bewegen. Je kunt dan ook zien via elektronische weg hoe het met je gaat. Lang is dit schijnbaar niet vol te houden want op Marktplaats word je ermee dood gegooid.

Toen

De eerste zelfbediening kwam in Delfzijl, het was de Albert Heyn, eerst nog met kruideniersartikelen, maar al gauw kwam de Gruyter die naast kruideniers-artikelen ook met overhemden begon. Ik hoor Tiemen van Eren, van de uitkijktoren in de haven, nog zeggen, wat is dat ... dat koop je toch bij Richters.

Na 1955 kwam de grote verandering.
Er kwamen vele mensen uit het westen om de Akzo fabriek vorm te geven. Vele Farmsummers kregen kostgangers, de extra verdienste was welkom, de eerste pensions ontstonden. De vrachtauto's reden af en aan, het Borgshof werd veranderd, er was ook nog eens sprake geweest dat het helemaal gedempt zou worden. Leve de vooruitgang...mensen kwamen in Delfzijl terecht in Flats met een echt aanrecht en douche...

Het ware zo... en eenieder leefde voort zonder er veel over na te denken. Men had werk en verdiende geld en daar ging het om. De welvaart was belangrijker en de mensen schaften de een na de andere plof of auto aan. De wasmachine, de centrifuge en het warm water deed zijn intrede. Je kon er niet meer zonder, douchen en het liefst elke dag. Water was eerst gratis, maar je moest er opeens voor betalen. Men begon elke dag vlees te eten, want dat kon je kant-en-klaar kopen in de zelfbediening. De slagers, bakkers zo ook de groenteboer knepen hun 'moarze' dicht en moesten zo langzamerhand beginnen te denken aan sluiting. De paarden verdwenen geheel uit het beeld, de voerman schafte een vrachtauto aan, zomede de latere transportbedrijven ontstonden.

De Nieuwstad richting Farmsum

links nog een kanaal met bruggetjes

Leve de vooruitgang... We gingen niet meer werken, tenminste niet het zware of vuile werk, daar was een oplossing voor gevonden... De Turken. In groten getale kwamen ze naar ons toe, later kwamen ze erachter, dat als ze ziek waren, ze ook geld kregen en als een geschenk van Alla kregen ze ook nog kinderbijslag. Het sprak zich om door heel Europa...en toen kwamen ze van overal... Het is goed gekomen met de Turken, de culturen kunnen naast elkaar best functioneren.

Echter, nu spreekt het zich om door heel Afrika... Ik zeg persoonlijk het moet geen probleem zijn...als we weer de ouderwetse tricotages fabrieken neerzetten inplaats vanuit China te bestellen. Het scheelt een slok op een borrel en niet vergeten voor de kas van onze regering. Eén probleem echter Nederland is vol, misschien dat de boeren zich uitkopen, zei dat wichtje van vd Wal, maar zei de andere minister de pot is leeg, een probleem dat misschien Caroline van der Plas kan oplossen zei onze Mark.

Ja... zei Mark die spannen we voor het karretje. Nog een probleem... Het wordt natuurlijk een ander verhaal als de culturen uit Afrika voor een groot deel niet werken en voor een groot deel onder elkaar ook nog eens beginnen te vechten, maar dat is voor het volgende kabinet en zo nemen we een glas, doen een plas en doen alsof er niets was.

En zo langzamerhand als een sluipmoordenaar begon naast de welvaart de verontreiniging ook zijn intrede te doen. De muzikant op zijn bakfiets moest een versterker hebben, het begon met een 10 watt Phillips en hij staat nu met een paar duizend watt op festivals te donderen. Mensen die verstandig zijn gebruiken oordopjes en de anderen lopen vierentwintig uur met een piep rond.

Kunnen we terug? Zolang Max Verstappen blijft rijden en er duizenden mensen met de auto of trein op afkomen blijven we bezig. Ik vraag me af of het zin heeft dat ik alles moet doen om het milieu te beschermen onder het mom, alle kleine beetjes helpen. In India blijven miljoenen mensen rijden op een ploffiets... Als je het mij vraagt komen we er niet van af. De zeespiegel blijft stijgen, Max blijft rijden en de IJsberen sterven uit.

Voetbal ver. Farmsum

Zo zie je maar weer wat we vroeger hadden was zo gek nog niet en met een beetje verstand hadden we dat niet weg moeten doen. Nu herhaalt zich alles weer, alleen gaat het nu met een mobieltje alsook alles moderner...maar ja... We moeten op de koop toe nemen dat de zee gaat stijgen...het klimaat raar doet...

Omstreeks 1250 dacht abt Menko (de opvolger van Emo) van het klooster Wittewierum, toen de ene ramp na de andere volgde, dat het Gods werk was en vroeg zich af wat hij en zijn discipelen fout hadden gedaan. Even later in zijn tijd brak de pest uit...wij kregen in onze tijd opeens Corona... Zoals ik zeg, alles herhaalt zich, we hoeven ons niet zo druk maken.

Evenzo gaat het met de oorlogen... Wie hebben we niet gehad...grote namen zijn de revue gepasseerd al vanaf de oudheid...de laatsten kunnen we ons nog wel herinneren uit de verhalen van onze ouders.

En nu hebben we de veldheren nog, het zijn altijd kleine mannetjes, die groot willen zijn die op dit moment in de jaartelling hoog te paard zitten. We moeten, zo wordt gezegd, meer uitgeven voor de verdediging van ons land of beter gezegd voor Europa. Donkere wolken die de zon verborgen houdt glijden aan ons voorbij. We kunnen ons allemaal al wel een beetje zorgen maken, zij de regering, die zit ook nog eens met een tekort van 18 miljard. Misschien meer belasting betalen zei de ander...dan maar meer voedselbanken, afdankertjes eten van de winstgevende supermarkten.

Waar moet je beginnen en waar eindigt het... Menko uit Wittewierum zei het al...het is Gods wil en maar goed dat dat een troost is...als je in een kelder zit en de tanks over je heen donderen...en wij in onze kelder luisteren naar Hugo, Mark en Jette die ons op het hart drukken dat we ons druk moeten maken over CO₂ en stikstof en over de boeren en de jongelui die geen woning hebben... Ik hoor in de kelder opeens een stem, zeker een visioen... Abt Menko ... Welke Corona of pest staat ons nog te wachten, het is Gods wil zei mijn buurman en ging slapen of hij was dood, dat heb ik maar niet getest.

Molenstraat

Tot de volgende keer

 

Deel 9

Feuilleton jaargang 2 nr 9

Johnny Koning/Hoekman

Zo vrij als een vogel

Over het Farmsummer volk, anno 1950/'60/'70, alsmede over hun doen en laten in vergelijking met nu. Het leven van toen was goed, zowel voor je gezondheid, geest en milieu, dat is nu wel even anders anno 2024. Ik probeer zo te leven als toen en ik moet zeggen, het bevalt goed. Alles van waarde kost moeite en dat laatste was even wennen, maar in deze tijd is het ook wel spannend, misschien wel noodzakelijk als die meneer uit Rusland voor de deur staat. Als het mij maar niet zo gaat als die man die een anti-atoom-kelder bouwde en er in viel...morsdood.

De oude school in Farmsum

De school van toen 1950

Na de fröbelschool aan de Nieuwstad bij juffrouw van der Zee en juffrouw Wind ging ik naar de grote school. Alle kinderen van de fröbelschool liepen vanuit de Nieuwstad (VGLO school, later super Kamps) in de rij met de juffrouw naar het Pijpplein en vandaar ging eenieder alleen verder naar huis. We werden niet met de auto gehaald of gebracht en de moeders stonden niet te wachten om hun kinderen op te halen.

De eerste klas van de grote school in Farmsum.
Juf Steenbergen leerde ons lezen en schoonschrijven, als je het goed deed dan kreeg je een stempel op je hand. Iedereen tekende letter voor letter, zo mooi mogelijk een woordje. Het ging met een echt metalen pennetje en echte vloeibare inkt plus je had een vloeipapiertje om de vlekken te verdoezelen, wat en heerlijke tijd.... De vinger omhoog steken, Juffrouw riep je dan... mijn inkt is op... Je voelde je een hele bink en even later piste je weer in de broek...wat een heerlijke tijd. Ik kreeg van oma, weet ik nog, een gebreide onderbroek aan naar school en dat heb ik geweten, wat jeukte dat.

                                                       Haven Delfzijl

Er rijst bij mij de vraag, hoe het komt dat de kinderen van nu zo'n vreselijk handschrift hebben, bij het lezen stijgen je de haren te Berge. Ik sprak erover met een schoolmeester en die zei dat je alles tegenwoordig typt, schrijven is overbodig geworden.

Ik heb mijn kleindochter toen ze van de lagere school kwam eerst fatsoenlijk schrijven geleerd. Toen ik haar vroeg hoe laat het was, stond ze letterlijk met haar mond vol tanden, dus ik heb haar ook nog leren klokkijken.

Ik dacht ben ik nu gek, ze heeft 6 jaar op de lagere school gezeten in Delfzijl. De leraren zeuren om meer geld en willen nu ook nog minder les geven. In deze vrije uren, was op het nieuws, kunnen ze dan vergaderen over hoe ze de lessen beter kunnen organiseren. Ik denk dan maar zo voor mijzelf dat ze een aparte commissie in het leven roepen die het gaat uitzoeken, een rapport kan dan niet uitblijven...denk ik dan maar zo.

Mijn kleindochter zit nu op het vmbo en heeft heel veel... heel veel... Daltonuurtjes. Vandaag heeft ze zelfs een daltondag en zit thuis op haar 'smartwatch' te loeren om haar bijziendheid te bevorderen.

                                                                 Oude sluis Farmsum richting Delfzijl
                                                                                 later de klapbrug

Ik ben een stuk wijzer geworden, ik heb het uitgezocht op internet.

Citaat:
Op een daltonschool leren leerlingen zelfstandig en binnen een bepaalde tijd taken afronden. Daarnaast leren zij op tijd hulp inschakelen als dit nodig is. Op die manier wordt hun probleemoplossend vermogen en zelfstandigheid gestimuleerd.
Aantekening: Ze worden klaargestoomd te leren omgaan met de democratie.

Dit is dan voor een kind van 12 jaar denk ik dan maar zo...heel, heel duidelijk.

Ik volg mijn kleindochter een beetje bij het huiswerk en sta, verstelt wat er van dit soort onderwijs terecht moet komen. Het zal iets beter worden, omdat de telefoon niet meer mag in de klas. De filmpjes vlogen me om de oren die ze tijdens de les maakte. Wij... gingen vroeger op schoolreis naar Harkstede, naar de speeltuin en dan kwam je langs een rij lachspiegels, nu maakt mijn kleindochter deze plaatjes dagelijks op de smartphone, en ze worden gemaakt tijdens de les in het klaslokaal. De kinderen hebben dan vreselijk zelfstandig Dalton-lol.

                                                      Café Staalstra Harkstede

De leraar hoeft niets te doen want de leerling werkt zelfstandig, mag zelf kiezen wanneer hij of zij een toets wil. Er is nu weer een nieuwe leerkracht en die geeft helemaal geen toets uit liefde voor het vak. De Daltondag is de uitvinding van deze tijd. Thuis zitten op de smartphone en zich de rest van de tijd vervelen en hier moet ik denken aan de woorden van mijn opoe: ledigheid is des duivels oorkussen.

Mijn vraag is, was het vroeger dan zo slecht zodat het nu anders moet? Ik zal wel te oud worden en daar laat ik het nu even bij.

Even terug in de tijd...het naar binnen gaan op school.

Vanuit het schoolplein naar de klas gaan was een ritueel, je stelde je op, twee bij twee in een rij. Iedere klas had zijn eigen plek om zich daar op te stellen. Bij het naar binnen gaan zongen we een lied, trokken onze jassen uit, eventueel klompen en gingen in de klas. We gingen zitten met de handen over elkaar totdat de meester of juf binnenkwam en de les kon beginnen. De meester moest dan nog wel even kijken of er ook een verdwaalde punaise op zijn stoel was achtergebleven.

                                                                  Schoenenzaak Haan
Vinger opsteken

In de pauze gingen we spelen op het schoolplein waar de meesters en juffen naast elkaar over het schoolplein liepen. Je wachtte gewoon op de zwierige draai aan het einde van het plein en dan liepen ze weer de andere kant op totdat de bel ging. Op die manier hielden ze de boel goed in de gaten. De scholen van nu zijn zo groot dat er extra beveiligers zijn aangesteld om de boel in de gaten te houden. Dit alles dankzij de voortplantingsdrift van de mens.

Vroeger

De onbewuste discipline merkte je niet, maar je was wel bang voor de politie of schoolmeesters.
De leerlingen zitten nu ook in groepjes bij elkaar, nog niet te spreken over de telefoontjes, die nu (veel te laat) zijn verboden in de klas. Mijn kleindochter maakt het huiswerk bij ons en dan help ik haar altijd mee en volg en informeer tussen de regels door hoe zo'n dag gaat op school. Ik kan vertellen het gaat in het kortetermijngeheugen en weer uit en wat er overblijft, is te verwaarlozen.

Dalton uurtjes zijn ouwehoer uurtjes geworden, een uur in het bos zonder leraar, een doe-dag dan blijft ze in huis. Opdracht om thuis eten te koken en dat fotograferen. Waar is de oude huishoudschool gebleven. Je zou God toch smeken dat alles zo weer was als vroeger. De leraren hebben ook altijd vergadering en het is een komen en gaan van leerkrachten. Vroeger bij meester Koning moest je de hand ophouden als je iets had uitgevreten, dan dreigde hij met zijn liniaaltje. Trouwens als het eenmaal gebeurde dan werd het wel ruim overdreven, zo van 'hij heeft me verrot geslagen,' maar zo'n handelingetje leidde zijn eigen leven en had zeker nut.

Mijn zoon kwam vroeger thuis met het verhaal (5e klas) meester van der Laan heeft me een draai om de oren gegeven waarop ik zei 'dan heb je nu een goede meester.'

                                                                            Afwateringskanaal woonboot H.Jagerstraat.
                                                                                   Misschien van de fam. Noorman

Gebeurtenissen

In de eerste klas bij juf Steenbergen moest de klas meemaken dat er kinderen verdronken. Het waren gebeurtenissen die je nu nog niet bent vergeten. Ik wil bewust geen namen noemen, maar ik ken ze nog allemaal.

We kwamen in de tweede klas bij juf Stap Stap...dat was dan juf. van der Weg. Het lieve mens kreupelde en vandaar de naam stap stap. Als kind denk je er niet over na, wat je zegt, want het was een hele lieve juf. Wij zetden haar dan ook vaak op stoom. Ze liep dan met rode-blossem-wangetjes en met stoom uit de oren uit de klas. Meester Koning kwam dan de orde weer herstellen. Hij hoefde alleen maar te kijken en eenieder was muisstil.

Mijn moeder heeft toen nog met haar samen handwerkles gegeven aan de meisjes. De derde klas was meester Janknecht en we leerden goed bij hem, het was een aardige meester, kwam mij thuis bezoeken toen ik op het ijs was gevallen alsmede met een zware hersenschudding zes weken moest rusten. Mensen om me heen merken de gevolgen er nu nog van en bij deze weten ze dan dat het 'gain klap van n'meulenrou was.'

Het kamertje van de heer Moed
in het pand van viswinkel de Jong.

Markante vrouw mer. Aalbertje Ridderbos uit de Vliethorn

5e klas meester Koning die tijdens de gymles altijd naar huis ging om koffie te drinken. We leerden hier ook de Nederlandse volksliedjes van Molenaartjes wind en nog vele andere liedjes, daar hoef je tegenwoordig niet mee aan te komen. Het nationale trots is wel helemaal verdwenen. Een verhaal apart is dat we geen Gronings leerden en al helemaal niet het Grunnegs Volkslied.

Ik had een keer een optreden in Nunspeet voor de Groningers aldaar. Ik kwam aan de praat met een oud-onderwijzer en vroeg hem wat hem hier in Nunspeet had gebracht. Zijn antwoord was...er waren teveel Grunneger schoolmeesters in het Ommeland, hij kreeg geen baan aldaar. Er ging toen een lichtje branden...teveel Grunneger schoolmeesters in Grunn hoezo? Het werd mij duidelijk, het Grunnegs dialect moest verdwijnen. Goed Nederlands leren was de opzet.

Na de lagere school gingen de leeftijdsgenoten naar allerlei scholen. Ze gingen naar Appingedam, de huishoudschool, LTS, of HBS, naar Delfzijl, de ULO school. Van de Ulo school kon je dan naar de kweekschool in Appingedam en velen verlieten na de ULO hun studietijd en kwamen op een kantoor terecht. Werk was er voldoende alsook in de haven als je daar zin in had. Later kwam omstreeks 1956 de AKZO naar Delfzijl en het leven in de havenplaats werd op zijn kop gezet en wij werden jammer genoeg groot.

Ulo school Delfzijl

Slotwoord

Zou het niet beter zijn als de kinderen iets langer op de basis-school zouden verblijven even langer kunnen genieten van een onbezorgd speels leven. Mijn kleindochter is nu 13 jaar, van school wordt gevraagd om keuzes te maken, een profiel te kiezen. Het kind van 13 wordt met zaken opgezadeld waar ze helemaal nog niet aan toe is. Ze komt nu van school bij ons, een hapje eten en anderhalf uur huiswerk maken.
Ik vraag me af of er dan nog zin is aan een sportclub, waar je natuurlijk ook weer prestaties moet leveren. Ik noem de pure stress vanaf je 12e jaar.

Ik heb tenminste na mijn lagereschooltijd een rotleven gehad op allerlei scholen. Toen ik na mijn schooltijd een aanstelling kreeg in een Duits orkest alsmede voor de Amerikanen speelde had ik totaal niets aan datgene wat ik geleerd had op school. Ik studeerde op school de ene na de andere klassieke etude, had als bijvak piano en moest zingen, wat ik totaal niet kon vanwege de vele gevoelens die in mijn lichaam ronddwaalden, later lukte het met meer vrijheid gelukkig wel.

Misschien door...
Ik voelde me eigenlijk een bastaard-kind met een vader die ergens nergens was. De ander helft had als thema werken en geld verdienen. Er wordt eigenlijk nooit over nagedacht dat een kind van gescheiden ouders vele overeenkomsten kan hebben van één van die ouders en het totaal niet klikt met de andere helft, alhoewel die ook nog het beste met je voor hebben. Als het botst dan is het gemakkelijk voor een ouder om zich dominant te gedragen en dat lost niets op kan ik vertellen. Geen nood met mijn grootouders ging het prima!