'Olwiefkenijs' over de klarinet, het ontstaan.

1

'Olwiefkenijs' over de klarinet
uit de concert-voorstelling 'olwiefkenijs nr 2'

Goedendag ik ben John Hoekman...
Een ON-er...een onbekende Nederlander, echter in Den Haag wel bekend, als de gewone burger.
Ze hebben het daar vaak over mij in de zin van de gewone burger betaald.

Ik ben geboren in Farmsum, toen een dorp met een prachtig dorpsplein. Het was een dorpsplein met rondom oud hollandse winkeltjes van allerlei soort.
Het Pijpplein, het hart van het dorp, in de volksmond “Piep” is er niet meer, zoals zoveel door hogerhand weg-gepiept.

Toen ik een joar of 10 was, waren we met de jongens uit het dorp van s'morgens tot s'avonds buiten bezig met voetballen, appeltjes-gappen, slootje-springen benevens niet vergeten doktertje spelen met de wichter. s'Avonds snel eten en dan naar de vereniging...ping pongen, knapen vereniging kortom druk bezig. Er was in die tijd geen sprake van een Iphone er was zelfs geen TV. Je moest het met mekaar doen, mekaar vermaken. Het plein heeft zijn functie verloren, de winkeltjes rondom zijn er niet meer...men gaat niet meer 'noar Piep,' men 'eppt' met mekaar op de Iphone.

Lied "Piepplain' (Youtube)

We stonden een keer op 'Piepplain' toen Tjoam mijn beste kameraad vertelde dat we bij de dorpskapel gratis een toeter konden krijgen. Dat verbrak de sleur en wij erheen. De leraar vertelde dat het een klarinet was, hij had ook kunnen zeggen trompet dan was de klarinet een trompet geweest. Ik met de klarinet naar huis en toeterde er op los. Noaber, een import, direct op de stoep “Je maakt me iedere keer blij, als je ophoud met blazen.” gelukkig gleed hij uit en lag plat op bek voor me. Ik gebruikte de woorden van Herman Vinkes en zei: “Kiek es aan humor ligt op straat.”

Na een jaar wilde ik een eigen klarinet hebben.
Ik wilde beroemd worden, filmster had ook gekund. Is niet gelukt kan ik zeggen, desalniettemin is de vrolijkheid gebleven. Ik had geen geld voor een klarinet dus heb ik mijn opa een rip uit het lijf getrokken...dee zeer zei die...en maande me met de woorden “leer mor n vak.”

Ik naar de stad, kom ik in de winkel, doekeg als een Ommelander stotterde ik “klarinet meneer.” Ik zei tegen iedereen meneer. De verkoper begon over de klarinet te vertellen, ik vernam al gauw dat ik met een liefhebber van doen had.

De verkoper vertelde dat het in 1700 allemaal was begonnen met de klarinet. In centraal Europa waar het Habsburger vorstenhuis regeerde. Naast Parijs was centraal Europa het cultuur-centrum van Europa, daar gebeurde het. De handelsroute vanaf Italië liep daar namelijk ook langs alsook werd er zilver en andere delfstoffen gedolven al met al een florissante boel.

Er leefde omstreeks die tijd in Neurenberg een familie Denner. Ze bedreven aldaar, zoals zovelen, een werkplaats van blaasinstrumenten. Christophores en zijn beide zoons bouwden o.a. de Chalumeau. Een Chalumeau is een soort blokfluit met een mondstuk waar een dun bamboe houtje op werd gebonden, in de volksmond een rietje. Als je blaast komt het rietje in trilling en brengt het geluid voort...

Amazing grace op de Chalumeau

Op zekere dag, ze waren aan het prutsen met de Chalumeau, toen opeens Jacob Denner de zoon er een gaatje teveel in had geboord, wat nu...”Jaikes nog aan tou” zei Johann Christopheres, “nou weet je wat,we doen er een klepje op,” alsmede de eerste zet voor een ander instrument was gezet. 

Deze nieuwe Chalumeau werd vanaf 1707 klari genoemd. Klari betekent helder, Klarissa als meisjesnaam komt ook van het latijnse woord Klari. De klarinetist zat in een orkest dan ook tussen de heldere trompetten. De oude Chalumeau wordt trouwens nu nog gemaakt en gebruikt.

Bohemen was een welvarend gebied rijk aan delfstoffen en werd geregeerd door De Habsburgers. Jozef von Habsburg was getrouwd met Sissi, bekend uit de film Sissi...

Ieder vorstenhuis zo ook de De Habsburgers hadden een hofkapel met de beste muzikanten en componisten. Het was het visite-kaartje van ieder hof. Zoveel te groter, zoveel te beter, zoveel te meer aanzien.

Er waren vanaf 1700 dan ook mensen die liedjes maakten speciaal voor de klarinet, één van hen was Johann Stamitz uit Bohemen. Hij was vioolvirtuoos en componist aan het hof van de Habsburgers. Hij was het die de klarinet een vaste plaats gaf in het orkest. Mozart een bewonderaar van Stamitz was gecharmeerd van zijn nieuwe opstelling van blazers in het orkest. Stamitz maakte het orkest beroemd in Europa, een soort André Rieu van die tijd.

rondo Stamitz

De verkoper ging verder met zijn verhaal, ik lag gekluisterd aan zijn lippen. Zo vertelde hij dat de klarinet er van tijd tot tijd door deze en gene er een klepje bij kreeg.In de periode 1750-1800 werd al de 6e klep op de klarinet aangebracht door Xavier Lefèvre.

Xavier Lefèvre was Klarinettist en componist in Parijs. Naast Bohemen was Parijs het belangrijkste cultuur-centrum van Europa. Muzikanten uit verre streken gingen naar Parijs. Het beroemde conservatorium aldaar werd even voor 1800 opgericht.

Iedere klarinetist was wel bezig om het instrument te verbeteren. Door Xavier Lefèvre wordt het mondstuk ook gescheiden van de rest van de klarinet, de klarinet bestond dan uit twee stukken.

Een beroemde klarinetist was Ivan Müller...

1786 St Petersburg. Ivan was klarinet-blazer aldaar in het groot orkest van de Tsaar. Ivan had een klarinet ontworpen met 13 kleppen, verdiepte toongaten, polsters van leer en vilt om de gaten te goed te dichten, de metalen duimsteun en ringen om de toongaten, bijna de klarinet zoals we die nu kennen. Hij vertrok naar midden Europa en kwam terecht in Parijs als klarinetist maar ook om zijn klarinet voor te stellen.

Hij werd 1e klarinettist in het theater orkest Italiën van Parijs waar professor Klosé... de 2e klarinettist was...De etuden van Klosé kent iedere klarinettist.

Ivan Müller was de eigenlijke grondlegger van de moderne klarinet. Klosé daarentegen was gelijktijdig druk bezig met een geheel andere klarinet naar een ontwerp van de Duitse Fluitist Theobald Böhm...

Tussen 1750 en1850 was de huidige Duitse Klarinet van Müller eigenlijk geboren...Ivan stelde vol trots de toeter voor in Parijs maar ze waren niet enthousiast pas 50 jaar later rond 1850 werd het geaccepteerd.

Mozart...de grote Mozart was een bewonderaar van Stamitz, vooral om zijn orkest-bezetting met blazers. Mozart heeft in zijn laatste levensjaar een beroemd concert geschreven voor de klarinet. Hij schreef het voor zijn vriend Anton Stadler, deze Anton was een virtuoos op de klarinet, trouwens zijn broer ook, maar veel minder bekend.

Keizer Jozeff II von Habsburger was een cultuur liefhebber. Mozart kreeg door Jozef II de titel koninklijk en keizerlijk...KK Wolgang Amadeus von Mozart met en ongekend hoog salaris.

Mozart was toen de best betaalde musicus van die tijd maar leefde zo riant had personeel, dure kleren niet vergeten bezat toen al een biljart. Hij had vele muziek-instrumenten wilde ook wel een gokje wagen en moest uiteindelijk af en toe geld lenen van een vrijmetselaars-vriend. In 1791 stierf Mozart.

groetjes
John Hoekman

uit de voorstelling 'olwiefkenijs over de klarinet.'