t Gevuil 18 nov 2017

1

Gevuilens

Toun ik zovèr was vruig ik moeke, woar kommen de kinder aigenleks vandoan. 'Oet Slochterbos' zee ze, hou kommen ze din hier 'mit n ooievoar.' Nou din bin je weer n zètje rustig. Wie reden der wel ais langs mor ik zag nooit gain kinder in dat bos. Ik vruig din moeke woar binnen dij kinder, din zee opoe dij achterin zat “t binnen net wilde dairen, je wait dat ze der binnen mor je zait ze nooit.”

Ik spailde mit n joar of 10-11-12 aal doagen boeten mit jongs oet t dörp. Voetballen appeltjes gappen, boomke klimmen totdat Tjoam mien kameroad in kop kreeg doktertje speulen. Din mozzen we eerst n slachtoffer vinden, altied wichter dij mozzen din onderzöcht worren. Stofjas aan veur as je n stofnust tegenkwammen en mit zo'n zoegnapke onderzuiken. Dee nait zeer mor t kriebelde wel zeden wichter en din n seconde opinium deur mien kameroad Tjoam. t Haar aigenleks niks om t lief, je werden der nait aans om, t kostte allint mor tied.

Ik begon mie op n gegeven moment zörgen te mokken over mien lichoam, der gebeurden zoaken woar ik gain stuur over haar. Ik dreumde wel ais en din was mien pyamabroek nat. Moeke haar t over duustere gevuilens...natte dreumen...Ik docht as mie dat mor nait èlke nacht overkomt, mor t ging goud. Ik dreumde nog wel ais moar dat waren din dreuge dreumen. Jongs in t dörp haren wel ais t zulfde beleefd, haren t ook over duustere gevuilens.

Het bleef laange tied rustig totdat ik hail touvalleg tiedens boomke klimmen gevuilens kreeg...Ik docht t zollen toch gain duustere gevuilens wezen kon t ook nait omschrieven. Ik noar moeke tou ik zee ik heb gevuilens bie t boomke klimmen. Das hail normoal zee moeke mor vertèld mor genain...dus toch duustere gevuilens?

Dat joar was der gain boom vaileg veur mie, t kon ook nait bie èlke boom. n Boom mit takken din kreeg ik dat gevuil nait, t mos n rechte boom wezen. k Hebt ook veur mie zulms hollen want t waren duustere gevuilens, veur zeker. As k ter nou over noadenk was ik in dij tied n boomofiel.

Jongs in Faarmsom gingen op n gegeven moment zoaterdsoavonds noar Delfziel achter vrouwlu aan, woarom? “Joa” zegt mien kameroad “dat zegt joen gevuil.”

Je mozzen joe eerst hemmeln, schoon hemd, vlinderstrik en n pofboxem aan, veur joen gevuil mozzen je dat doun. Wichter waren der mainstied al en din mos je doar achteraan lopen, aal rondjes lopen achter vraauwlu aan. Maarktstroat ...din òle schans, landstroat, poststroatje en din begon t weer op nijs. Ik docht wel ais as ze mor nait begunnen te runnen... din run je achter de vraauwlu aan, dat mog nait van Moeke.

Ik zee tegen mien kameroad woar kiek je din aal noar,

“noar de bainen” zee der, ik zeg wat zugst din doar aan...nou... of ze dunne bainen hebben of dikke bainen.
Ik zeg wat is din de ganboare bain...nait te dik en nait te dun vanzulms. "Je hebt wel ais dat ter aine is mit haile mooie bainen" zee è... "mor din het ze weer n lèlke kop." Der was ook n jong dij zee je mozzen noar enkels kieken. Der binnen haile laange enkels en körte enkels. Ik keek toun wel ais noar mien muike Trijntje dij haar apmoal gain enkels dat was ain en aal bain, bain ging zo schoun in. Ik von dat achter de vraauwlu aan mor niks het kon nait in schaa stoan mit boomke klimmen.

Nou... de joaren verstreken n beetje fatsounlijke kerel mos op dansles. Ze proaten der nait over mor òlen waiten wel dat je din opzoadelt worren mit gevuilens woar je gain wait van hebben. Wichter zaten din in lange rieg aan aine kaant van zoal en jongs aan aander kaant. As dij meester ruip din vlogen de jongs op de wichter oaf, ik was altied te loat en kreeg din dat rötwicht van Gernoat.

Laid Daansen

Wat n toustand. As t nait noar t zin was mozzen je dichter tegen t wicht aan stoan, ik was der as de dood veur denn moeke haar wel ais zegt...blief der nait aan plakken. Ik kreeg gain dij gevuilens dij ik tiedens boomke klimmen haar.

Wat je ook deden je kwammen altied in aanroaken mit wichter en vanzulms mit gevuil. Wichter en gevuil dat heurde biemekoar, kop kin joe der bie omlopen, kop ter bie hollen aans loop je as n kip zunder kop achter zo'n wicht aan.

Ik kwam mit joar of 15 bie meziek, kwam in n dans-orkestje. Meziek von k schier...mor ja... op zo'n dans-oavond wor je weer oaflaaid, zègt dij noast joe staait onder t meziek moaken...”Moust es kieken wat schier mokkeltje.”

Wichter haitnde vanoaf dij tied mokkeltje. Noa tied as t daansen oaflopen was runden de muzikanten noar boeten achter de mokkeltjes aan, ik ook... wat mout je aans je gonnen mit de meute mit. t Waren tounderstied apmoal fietsen dij tot schuur oet kwammen auto's waren der tounderstied hoast nait. Ik zeg tegen trompetist hou versier je nou n mokkeltje. Hai zegt “gewoon van fiets oafrieten.”..nou dat ging me te vèr.

n Week loater mossen we weer speulen en der wer n wienkeunegin oetkozen. Èlk kwam der op oaf...Dij kastelain zee as joe muzikanten nou even in n poar keer de mokkeltjes rondjes lotten draaien en n schier mokkeltje oetkaizen din wordt dij wienkeunegin.

De trompetist haar veul meer ervoarens as ik en zee as stoe nou dij oetkaist din hest heur ook zo versierd. Ik doch nou mout ik ter bie wezen je willen joe ook nait kennen lotten en joa è...k haar beet.

Dancing Stoalstroa in Haakstede ston bekend om zien schiere speultoen. Ik docht hup mit t wicht speultoen in mor din mos je eerst langs n rieg lachspaigels nou we hebben wat oaflacht...k was dood zenuwachteg...Ik docht wat mout ik straks mit t wicht in speultoen. Ik wol ja ook nait aan heur plakken blieven...woar blief je din...Nou we hebben wat oafspeult in speultoen, van t aine apperoat in t aander apperoat...Nou wait ik wat dij gevuilens binnen.

Tammo oet Wolndörp

'Olwiefkenijs' over de klarinet, het ontstaan.

1

'Olwiefkenijs' over de klarinet
uit de concert-voorstelling 'olwiefkenijs nr 2'

Goedendag ik ben John Hoekman...
Een ON-er...een onbekende Nederlander, echter in Den Haag wel bekend, als de gewone burger.
Ze hebben het daar vaak over mij in de zin van de gewone burger betaald.

Ik ben geboren in Farmsum, toen een dorp met een prachtig dorpsplein. Het was een dorpsplein met rondom oud hollandse winkeltjes van allerlei soort.
Het Pijpplein, het hart van het dorp, in de volksmond “Piep” is er niet meer, zoals zoveel door hogerhand weg-gepiept.

Toen ik een joar of 10 was, waren we met de jongens uit het dorp van s'morgens tot s'avonds buiten bezig met voetballen, appeltjes-gappen, slootje-springen benevens niet vergeten doktertje spelen met de wichter. s'Avonds snel eten en dan naar de vereniging...ping pongen, knapen vereniging kortom druk bezig. Er was in die tijd geen sprake van een Iphone er was zelfs geen TV. Je moest het met mekaar doen, mekaar vermaken. Het plein heeft zijn functie verloren, de winkeltjes rondom zijn er niet meer...men gaat niet meer 'noar Piep,' men 'eppt' met mekaar op de Iphone.

Lied "Piepplain' (Youtube)

We stonden een keer op 'Piepplain' toen Tjoam mijn beste kameraad vertelde dat we bij de dorpskapel gratis een toeter konden krijgen. Dat verbrak de sleur en wij erheen. De leraar vertelde dat het een klarinet was, hij had ook kunnen zeggen trompet dan was de klarinet een trompet geweest. Ik met de klarinet naar huis en toeterde er op los. Noaber, een import, direct op de stoep “Je maakt me iedere keer blij, als je ophoud met blazen.” gelukkig gleed hij uit en lag plat op bek voor me. Ik gebruikte de woorden van Herman Vinkes en zei: “Kiek es aan humor ligt op straat.”

Na een jaar wilde ik een eigen klarinet hebben.
Ik wilde beroemd worden, filmster had ook gekund. Is niet gelukt kan ik zeggen, desalniettemin is de vrolijkheid gebleven. Ik had geen geld voor een klarinet dus heb ik mijn opa een rip uit het lijf getrokken...dee zeer zei die...en maande me met de woorden “leer mor n vak.”

Ik naar de stad, kom ik in de winkel, doekeg als een Ommelander stotterde ik “klarinet meneer.” Ik zei tegen iedereen meneer. De verkoper begon over de klarinet te vertellen, ik vernam al gauw dat ik met een liefhebber van doen had.

De verkoper vertelde dat het in 1700 allemaal was begonnen met de klarinet. In centraal Europa waar het Habsburger vorstenhuis regeerde. Naast Parijs was centraal Europa het cultuur-centrum van Europa, daar gebeurde het. De handelsroute vanaf Italië liep daar namelijk ook langs alsook werd er zilver en andere delfstoffen gedolven al met al een florissante boel.

Er leefde omstreeks die tijd in Neurenberg een familie Denner. Ze bedreven aldaar, zoals zovelen, een werkplaats van blaasinstrumenten. Christophores en zijn beide zoons bouwden o.a. de Chalumeau. Een Chalumeau is een soort blokfluit met een mondstuk waar een dun bamboe houtje op werd gebonden, in de volksmond een rietje. Als je blaast komt het rietje in trilling en brengt het geluid voort...

Amazing grace op de Chalumeau

Op zekere dag, ze waren aan het prutsen met de Chalumeau, toen opeens Jacob Denner de zoon er een gaatje teveel in had geboord, wat nu...”Jaikes nog aan tou” zei Johann Christopheres, “nou weet je wat,we doen er een klepje op,” alsmede de eerste zet voor een ander instrument was gezet. 

Deze nieuwe Chalumeau werd vanaf 1707 klari genoemd. Klari betekent helder, Klarissa als meisjesnaam komt ook van het latijnse woord Klari. De klarinetist zat in een orkest dan ook tussen de heldere trompetten. De oude Chalumeau wordt trouwens nu nog gemaakt en gebruikt.

Bohemen was een welvarend gebied rijk aan delfstoffen en werd geregeerd door De Habsburgers. Jozef von Habsburg was getrouwd met Sissi, bekend uit de film Sissi...

Ieder vorstenhuis zo ook de De Habsburgers hadden een hofkapel met de beste muzikanten en componisten. Het was het visite-kaartje van ieder hof. Zoveel te groter, zoveel te beter, zoveel te meer aanzien.

Er waren vanaf 1700 dan ook mensen die liedjes maakten speciaal voor de klarinet, één van hen was Johann Stamitz uit Bohemen. Hij was vioolvirtuoos en componist aan het hof van de Habsburgers. Hij was het die de klarinet een vaste plaats gaf in het orkest. Mozart een bewonderaar van Stamitz was gecharmeerd van zijn nieuwe opstelling van blazers in het orkest. Stamitz maakte het orkest beroemd in Europa, een soort André Rieu van die tijd.

rondo Stamitz

De verkoper ging verder met zijn verhaal, ik lag gekluisterd aan zijn lippen. Zo vertelde hij dat de klarinet er van tijd tot tijd door deze en gene er een klepje bij kreeg.In de periode 1750-1800 werd al de 6e klep op de klarinet aangebracht door Xavier Lefèvre.

Xavier Lefèvre was Klarinettist en componist in Parijs. Naast Bohemen was Parijs het belangrijkste cultuur-centrum van Europa. Muzikanten uit verre streken gingen naar Parijs. Het beroemde conservatorium aldaar werd even voor 1800 opgericht.

Iedere klarinetist was wel bezig om het instrument te verbeteren. Door Xavier Lefèvre wordt het mondstuk ook gescheiden van de rest van de klarinet, de klarinet bestond dan uit twee stukken.

Een beroemde klarinetist was Ivan Müller...

1786 St Petersburg. Ivan was klarinet-blazer aldaar in het groot orkest van de Tsaar. Ivan had een klarinet ontworpen met 13 kleppen, verdiepte toongaten, polsters van leer en vilt om de gaten te goed te dichten, de metalen duimsteun en ringen om de toongaten, bijna de klarinet zoals we die nu kennen. Hij vertrok naar midden Europa en kwam terecht in Parijs als klarinetist maar ook om zijn klarinet voor te stellen.

Hij werd 1e klarinettist in het theater orkest Italiën van Parijs waar professor Klosé... de 2e klarinettist was...De etuden van Klosé kent iedere klarinettist.

Ivan Müller was de eigenlijke grondlegger van de moderne klarinet. Klosé daarentegen was gelijktijdig druk bezig met een geheel andere klarinet naar een ontwerp van de Duitse Fluitist Theobald Böhm...

Tussen 1750 en1850 was de huidige Duitse Klarinet van Müller eigenlijk geboren...Ivan stelde vol trots de toeter voor in Parijs maar ze waren niet enthousiast pas 50 jaar later rond 1850 werd het geaccepteerd.

Mozart...de grote Mozart was een bewonderaar van Stamitz, vooral om zijn orkest-bezetting met blazers. Mozart heeft in zijn laatste levensjaar een beroemd concert geschreven voor de klarinet. Hij schreef het voor zijn vriend Anton Stadler, deze Anton was een virtuoos op de klarinet, trouwens zijn broer ook, maar veel minder bekend.

Keizer Jozeff II von Habsburger was een cultuur liefhebber. Mozart kreeg door Jozef II de titel koninklijk en keizerlijk...KK Wolgang Amadeus von Mozart met en ongekend hoog salaris.

Mozart was toen de best betaalde musicus van die tijd maar leefde zo riant had personeel, dure kleren niet vergeten bezat toen al een biljart. Hij had vele muziek-instrumenten wilde ook wel een gokje wagen en moest uiteindelijk af en toe geld lenen van een vrijmetselaars-vriend. In 1791 stierf Mozart.

groetjes
John Hoekman

uit de voorstelling 'olwiefkenijs over de klarinet.'

Farmsum, Delfzijl by John Hoekman